فنل یا فنول چیست و چه کاربردهایی دارد؟

فنل یا فنول چیست

فنل یا فنول جزء ترکیبات آلی طبقه‌بندی می‎شود. این ماده در مصارف گوناگون مانند تولید رنگ‌های صنعتی، رزین مصنوعی و لمینت، ساخت مواد آرایشی، ضدعفونی تجهیزات پزشکی، دارویی و تهیه فرآورده‌های خوراکی استفاده می‌شود. در این مقاله به معرفی این اسید ضعیف خواهیم پرداخت.

فنل یا فنول چیست؟

فنل یا فنول با نام اسید کربولیک شناخته می‌شود. یک اتم اکسیژن، شش اتم کربن و شش اتم هیدروژن عناصر سازنده این کریستال‌های سفید رنگ هستند. این محصول با ماهیتی فرار، خاصیت ضدمیکروبی و ضدقارچ دارد. همچنین این اسید ضعیف، قابل اشتعال است.

کاربرد فنل یا فنول

فنل یا فنول به‌طور گسترده در بسیاری از صنایع برای اهداف مختلف استفاده می‌شود. اصطلاح فنولیک برای اشاره به چند ماده مختلف ساخته شده از فنل یا فنول به کار می‌رود. فهرست زیر، مجموعه‌ای از کاربرد‌های آن است:

ضدعفونی کننده

در ابتدا از این ماده شیمیایی به‌ منظور ضدعفونی تجهیزات پزشکی استفاده می‌کردند. همچنین مقادیر بسیار کم فنل یا فنول در حذف باکتری‌های دهان مؤثر است.

تولید مواد آرایشی و بهداشتی

در صنایع آرایشی و بهداشتی، برای ساخت کرم‎‌های ضدآفتاب، کرم‌های روشن‌‌کننده پوست و محلول‌های رنگ مو از فنل یا فنول استفاده می‌شود.

تولید رزین

رزین فنولیک از ترکیب فنل یا فنول و آلدهید ساخته می‌شود. با اعمال حرارت و فشار به این ترکیب آلی، عمل پلیمریزاسیون روی می‌دهد. از این ماده برای قالب‌گیری جامدات استفاده می‌کنند. این رزین بادوام در تولید طیف گسترده‌ای از محصولات مصرفی و صنعتی مانند توپ‌های بیلیارد، ظروف نسوز آشپزخانه، قطعات خودرو و چسب‌های ساختمانی کاربرد دارد.

فنل یا فنول در تولید یک نوع رزین به نام باکالیت کاربرد دارد. این نوع رزین نسبت به الکتریسیته و گرما مقاوم خواهد بود. کاربردهای آن شامل استفاده در عینک‌های محافظ، تجهیزات ایمنی، وسایل ورزشی و ظرف غذا، ابزار الکترونیکی و کلیدهای برق است.

ساخت لمینت

ورق‌های کاغذی و انواع خاصی از پارچه، مانند کتان و پنبه را می‌توان با رزین ساخته شده از فنل یا فنول پردازش کرد. سپس فشار و حرارت داد تا ورقه‌های پلاستیکی سخت و چند لایه تشکیل شود. این لمینت کامپوزیت مقاوم در برابر حرارت، قوی و ضد آب است. صفحات مسطح آن به‌راحتی شکل می‌گیرند و اغلب روی میزها و حتی به‌عنوان محافظ گیتار استفاده می‌شوند.

صنعت رنگ‌ سازی

فنل یا فنول در صنعت رنگ‌ سازی به‌عنوان ماده اولیه برای ساخت رنگ‌های آزو استفاده می‌شود. این دسته‌ از رنگ‌ها شامل گروه عاملی آزو یا کروموفور هستند. این نوع رنگ‌ها به‌طور گسترده در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی، نساجی و چرم ‌سازی کاربرد دارند.

صنایع چوب

از فنل یا فنول به‌عنوان نگهدارنده چوب و محافظ آن در برابر حملات میکروارگانیسم‌ها نیز استفاده می‌شود.  ترکیب این ماده و فرمالدئید اغلب برای چسباندن چوب‌های کامپوزیتی از جمله تخته نئوپان و تخته سه لا کاربرد دارد.

پزشکی

این اسید ضعیف مانع ورود آلودگی‌ باکتریایی به واکسن‌ها می‌شود. در بیمارستان‌ها، از فنل یا فنول برای ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی، تخت‌ها و پنس جراحی استفاده می‌کنند. همچنین این ماده در مسکن‌های خوراکی وجود دارد.

خوراکی

در سال‌های اخیر فنل یا فنول طبیعی بسیار مورد توجه انسان قرار گرفته است. زیرا مقدار زیادی از آن در گیاهان یافت می‌شود. ‌مصرف‌ میوه و سبزیجات حاوی این ماده به دلیل وجود آنتی‌اکسیدان مفید خواهد بود. در انگور قرمز بیشترین میزان این ماده وجود دارد. همچنین وانیل دارای فنل یا فنول است.

فرآیند تولید فنل یا فنول

این ماده به دو روش مصنوعی و طبیعی در گیاهان حاوی آنتی‌اکسیدان ساخته می‌شود. ابتدا کلروبنزن را همراه هیدروکسید سدیم ذوب می‌کنند. سپس سدیم فنوکسید به دست‌ می‌آید. این ماده خاصیتی اسیدی پیدا کرده و فنل یا فنول تولید می‌شود.

خطرات استفاده از فنل یا فنول

• این ماده شیمیایی به آسانی و به شدت از طریق پوست جذب می‌شود.
• سوختگی شیمایی در اثر استفاده مستقیم از فنل یا فنول رخ می‌دهد.
• این اسید ضعیف برای چشم، پوست و مجاری تنفسی مضر است.
• محلول غلیظ آن، پتانسیل ایجاد سوختگی شدید پوست و غشاهای مخاطی را دارد.
• به کبد، کلیه‌ها و سیستم عصبی مرکزی آسیب وارد می‌کند.

جمع‌بندی

بسیاری مواقع کاربردهای علم شیمی مورد توجه انسان قرار می‌گیرد. وجود فنل یا فنول در صنعت و زندگی روزمره یکی از این موارد است. این اسید ضعیف در مصارف گوناگون مانند ساخت رزین مصنوعی و لمینت، ضدعفونی تجهیزات پزشکی، تولید مواد آرایشی و رنگ‌سازی کاربرد دارد.

منابع

📌 مطالب پیشنهادی :